Houtskool tegen honger

Meng houtskool door de bodem en je grond is meteen een stuk vruchtbaarder. De Zwitserse boer Frans Zemp die in Ghana een boerderij runt, probeerde het uit. En het werkt. “We oogsten drie keer zo veel maïs.”

Als je de laatste berichten moet geloven, dan heeft de mensheid sinds haar prilste ontwikkelingen iets fundamenteels laten liggen.

Vuur

De mens is de enige diersoort die vuur heeft leren beheersen en maken. En toen hij dat eenmaal in de gaten had, ontdekte hij de productie en het gebruik van houtskool. Wanneer hout wordt verhit met een beperkte hoeveelheid zuurstof, vervliegen alle vluchtige bestanddelen en ontstaat een product dat vrijwel uitsluitend uit koolstof bestaat.

Verkoling noemen we dat. Of pyrolyse. Een proces dat in ontwikkeling van de mensheid een niet te onderschatten rol heeft gespeeld. Want koolstof, zo ontdekte men al snel, is droog, brandt veel beter en kan daarmee temperaturen bereiken van wel meer dan 1.000 graden Celsius. Ideaal om ijzererts te winnen.

Zonder houtskool hadden we dus geen ijzertijd gehad.

Houtskool, zo leerde men al snel, levert een mooi vuurtje om je voedsel op te bereiden. En je kunt er prachtige en duurzame rotsschilderingen mee vervaardigen.

Na de prehistorie en de ijzertijd lijkt nu een nieuwe periode aan te breken waarin houtskool een centrale rol gaat spelen.

Veelbelovende techniek

Ik haal nog maar eens de hachelijke feiten van de Verenigde Naties aan: Tegen 2050 moeten 9,6 miljard monden gevoed worden. Tal van technologische, landbouwkundige en maatschappelijke oplossingen worden hiervoor gezocht. Het verrijken van de bodem met koolstof is veelbelovend.

Het schijnt dat de Azteken, Mayas en Incas in de Amazone al meer dan duizend jaar geleden houtskool vermengden met organisch afval om in de bodem te verwerken. Terra Preta wordt dat in die contreien genoemd. Een bodem met een koolstofniveau tot 9 procent levert wel drie keer meer opbrengst.

Savanna Agricultural Research Institute

Frans Zemp van Gbilugu Ecological Farm in Walewale, in het noorden van Ghana, heeft het uitgeprobeerd. Onlangs was hij in Nederland en gaf in het kort een uitleg over de proeven. Een experiment dat hij niet helemaal op eigen houtje uitvoerde, maar samen met het Savanna Agricultural Research Institute (CSIR-SARI) in Ghana en de Universiteit van Berlijn.

Houtskool blijkt ammoniak te absorberen en brengt daarmee stikstof in de bodem. Bovendien neemt het 150 procent regenwater op, weet Zemp. Na vijf jaar blijkt dat de bodem veel minder zuur is.

En de opbrengst? Die lag al meteen het eerste jaar, nadat hij 1 kilo per vierkante meter had aangebracht, 30 procent hoger dan gemiddeld.

 Pluimveemest en compost

Daarna begon het echte experimenteren. Experimenten met houtskool, compost en pluimveemest. Zestien perceeltjes werden voorzien van verschillende combinaties. Vervolgens werden er granen ingezaaid en na het seizoen mochten plaatselijke boeren het beste perceel aanwijzen.

Voortaan wordt er nu gewerkt met een combinatie van 50 procent koolstof, 25 procent pluimveemest en 25 procent compost.

Frans Zemp boert al dertig jaar in Noord-Ghana. Maar hij is niet zomaar boer. Hij runt tal van sociale projecten, waaronder drie schoolvoedselprogramma’s. Ook van het houtskool heeft hij een project gemaakt.

Hij heeft de zwarte koolstofbrokken weten te populariseren. Twee jaar terug deelde Zemp aan 20 boeren houtskool uit. Ieder kreeg vijf ton om te verdelen over een halve hectare. Vorig jaar stonden er 60 boeren voor zijn deur en dit jaar waren het er 75.

“Het is populair omdat het gratis is”, weet hij zelf. “Nu ik er een vergoeding voor vraag, wordt het moeilijker.” Toch heeft hij er alle hoop op dat het populair zal blijven.

Hij gaat een training geven waarmee boeren geleerd wordt zelf houtskool te produceren – “Als het getransporteerd moet worden is het te duur” – en het aan te wenden op de plaatsen waar het nodig is.

Maar de boeren zien ook zelf dat het werkt: “De maïsoogst is drie keer zo groot!” Dit jaar was een slecht seizoen. “Zonder houtskool hadden we niet veel maïs gehad.” Op percelen zonder koolstof was het gewas maar 80 centimeter hoog. En die met houtskool? “Het dubbele!”

De resultaten zijn er, de experimenten gaan door. Binnenkort wordt er koolstof gemaakt van andere producten zoals rijstkaf en stro.

 Milieu

‘Maar het milieu dan?’ zult u zeggen. Hoe groot is de vervuiling wel niet wanneer op grote schaal hout tot houtskool verstookt moet worden?

Welnu, misschien zijn het niet alleen de pleitbezorgers voor een hogere voedselproductie die een massale introductie van koolstof zullen propageren, zij komen op hun weg ook de milieuadepten tegen.

De aarde vermengen met houtskool is immers de meest directe manier om CO2 vast te leggen. Misschien is het wel de enige manier om het overschot van 34 procent aan CO2 in onze atmosfeer terug te brengen.

Houtskool. Het is misschien een product uit de prehistorie, maar het is tegelijkertijd een product voor de toekomst. Hou het in de gaten. We gaan er meer van horen.

© Marc van der Sterren

Savanna Agricultural Research Institute (CSIR-SARI)

Organic Farm Uses Charcoal to Improve Soil Fertility
Organic fertilizer is suitable for soils